Van wereldhaven tot binnenhaven en terug: een korte geschiedenis van de haven van Antwerpen
De Schelde is de levensader van Antwerpen. De rivier verbindt de stad met de rest van de wereld en daaraan heeft de stad haar economische bloei te danken. In deze blogpost nemen we je mee door de geschiedenis van de haven van Antwerpen.
Eerste handel in Antwerpen en groei van de haven
Antwerpen wordt in de twaalfde eeuw voor het eerst vermeld als haven voor inscheping van passagiers naar Engeland en Zeeland en als goederenhaven voor Duitse Rijn- en Moezelwijn met bestemming Engeland. Dankzij de ontwikkeling van de lakenindustrie kende de haven een stevige bloei van 1200 tot 1350. In de zestiende eeuw groeide Antwerpen uit tot een draaischijf voor handelaren uit heel Europa. Ze handelden in koper, zilver, tin, specerijen, textiel, wijn, olijfolie en wol. De haven beschikte toen over tien aanlegsteigers langs de Schelde en over zeven binnenhavens (vlieten).
Een dieptepunt voor de haven van Antwerpen in 1585
In 1585 gaf Antwerpen zich na een blokkade van de Schelde over aan Spanje. Als wraakactie voerden de Noordelijke Nederlanden een zware tol in op alle scheepsverkeer naar de stad, wat resulteerde in een snelle achteruitgang van de haven van Antwerpen. Ze degradeerde van wereldhaven naar binnenhaven.
Foto: In de tuin van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) staat een standbeeld van Willem van Oranje, de zestiende-eeuwse stadhouder en leider van de opstand, samen met zijn rechterhand Marnix van Sint-Aldegonde, de zogenaamde ‘buitenburgemeester’ van Antwerpen tijdens de jaren voor de val van de stad in 1585. Het standbeeld herdenkt de inzet van Marnix van Sint-Aldegonde, die de stad tegen de Spanjaarden verdedigde en daarmee streed voor vrijheid en tolerantie. Ook Willem van Oranje zette zich jarenlang in voor een vreedzame en tolerante samenleving en tegen de Spaanse onderdrukking onder Filips II.
Een nieuwe start voor Antwerpen met Napoleon
Het duurde tot de negentiende eeuw tot de haven een nieuwe start kreeg. Het was in de eerste plaats Napoleon die de stad en de haven tijdens de Franse bezetting grondig onder handen nam en zorgde voor dokken met sluizen die het waterpeil constant houden. Sukkelen met getijden aan de Scheldeoever was voorbij.
Foto: Napoleon gaf het bevel om de eerste twee sluisdokken van Antwerpen uit te graven. Vandaag heten ze “Bonapartedok” en “Willemdok”, maar destijds werden ze ‘Klein Dok’ en ‘Groot Dok’ genoemd. Op de Veurnekaai vind je een 5 meter hoge gedenkzuil uit rood graniet die de naamsverandering (100 jaar na de start van de aanleg van de dokken) herdenkt.
Nooit meer tol betalen
In 1863 leidde onderhandelingen tussen België en Nederland tot de Scheldetolverdragen. België kocht de tol voor altijd af met een eenmalige betaling die vandaag ongeveer 200 miljoen euro zou zijn. Gelukkig moest België dat bedrag niet alleen ophoesten. Alle landen die handel dreven via de haven van Antwerpen betaalden een bijdrage afgestemd op hun aandeel in het vrachtverkeer op de Schelde.
Foto: Dit is het 30 meter hoge monument Schelde Vrij op de Marnixplaats in Antwerpen. Het herdenkt het afkopen van de laatste Scheldetol in 1863.
Het historische akkoord zorgde voor een heropleving van de Antwerpse haven die profiteert van haar unieke ligging 80 kilometer landinwaarts. De Antwerpse haven ligt vlak bij het Europese binnenland, waardoor goederen voor de Europese markt vlot en veilig op de eindbestemming terechtkomen. Via de binnenvaart, het spoor en de weg raken goederen snel van en naar de haven.
Groei en expansie van de Antwerpse haven
Dankzij de haven barst Antwerpen eind negentiende eeuw uit haar voegen als handelsstad. Om meer en grotere schepen te ontvangen, worden de Scheldekaaien rechtgetrokken. Ten noorden van Antwerpen worden nieuwe dokken en sluizen gebouwd, waardoor de haven steeds verder weg van de stad komt te liggen en de haven meer ruimte krijgt om te groeien.
Bij het begin van de Tweede Wereldoorlog reikte de haven van het Eilandje tot wat nu de Van Cauwelaertsluis is. De stad kreeg het aan het einde van de oorlog zwaar te verduren, maar in tegenstelling tot Rotterdam en Hamburg kwam de haven van Antwerpen bijna ongeschonden uit de oorlog.
Tegenwoordig is de haven van Antwerpen een van de grootste havens ter wereld. Het is een belangrijk logistiek knooppunt voor Europa en de rest van de wereld. Jaarlijks verwerkt de haven meer dan 235 miljoen ton goederen, variërend van chemicaliën en aardolieproducten tot auto’s en voedsel.
Meer weten over de haven?
Als je graag meer wil weten over de haven Antwerpen, kan je terecht bij Portopolis, een interactief bezoekerscentrum in een van de gebouwen aan de voet van het MAS. Je kan er onder andere wandelen over een gigantische luchtfoto van de haven. Kom je met of een groepje of je klas naar Antwerpen kan, dan is de fietstocht door de haven misschien iets voor jou. We bieden deze haventocht aan als privétour voor volwassenen (2 of 3 uur) en als educatieve haventour voor jongeren van de middelbare school (2 uur). We volgen daarbij het historische spoor van deze wereldhaven richting het noorden. Fiets met ons mee van het Eilandje, langs het Havenhuis, de dokken en verdwenen dorpen tot in het hart van de moderne haven van Antwerpen.
